صلوات را ناقص نفرستید!
مقام دردانه آفرینش نزد خدا آنقدر بالا هست که بخوانیم: «خداوند بر مومنان منت نهاد هنگامی که در میان آنان، پیامبری از خودشان برانگیخت» (آل عمران، 164).
شاید هم شنیده باشید این دعای صحیفه سجادیه را که «سپاس خدای را که به محمد- پیامبرش- بر ما منت نهاد؛ منتی که امتهای گذشته و مردم پیش از ما از آن بیبهره بودند.»
همین آفریننده در کلام مقدسش که بر زمینیان نازل کرده، پیامبر و حبیبش را اکرام و سلام و تحیت خاصش را نثار او کرده؛ حتماً زیاد شنیدهاید این آیه مکرم را: همان آیهای را که بهانه میشود برای هر شنونده تا درود بفرستد بر فرستاده خدا.
«آیههای نامدار» همان آیه مشهور صلوات است؛ آیه 56 سوره احزاب که هر مسلمانی بعد از نمازش آن را میخواند و زیباترین و بالاترین درودها را بر پیامبرش میفرستد.
در سوره احزاب آیهای هست که در آن همگان امر به تحیت و تسلیم بر پیامبر عظیمالشان اسلام شدهاند.
«خدا در آیه 56 میفرماید: انالله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما؛ خدا و فرشتگان او بر پیامبر اسلام درود میفرستند شما هم برای کسانی که ایمان آوردهاید، بر او صلوات بفرستید و آن طور که باید، تسلیم شوید».
در مجمعالبیان در تفسیر این آیه آمده: «پس از فرود این آیه، مردی به نام «کعب» به پیامبر (صلیالله علیه واله وسلم) گفت: سرورم من چگونگی سلام بر شما را میدانم ولی نمیدانم که «صلوات» بر شما چگونه است؟ پیامبر) صلیالله علیه و اله وسلم) فرمودند: در این مورد دست نیاز به بارگاه آن بینیاز برید و نیایشگرانه بگویید: اللهم صلی علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید؛ بار خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست. همانگونه که بر ابراهیم و خاندانش درود فرستادی، چرا که تو در خور ستایش و بزرگی هستی؛ و بزرگ دار و خجسته ساز محمد و خاندانش راه درست همان گونه که بر ابراهیم و خاندانش برکات خود را فرو فرستادی و آنان را خجسته و گرامی داشتی که تو بزرگ و ستودهای».
در تفسیر صافی آمده، امام علی (علیهالسلام) میفرماید: «برای این آیه، ظاهری و باطنی است ظاهر گفتار خداوند، صلوات است و باطن قول حق تعالی، سلموا تسلیما است؛ یعنی تسلیم و فرمان او شودی، در رابطه با امر کسی که سفارش او را کرد و او را جانشین خود بر شما قرار داد». در تفسیر مجمعالبیان هم روایتی از امام صادق (علیهالسلام) نقل شده به این مضمون که ابوبصیر سوال کرد: «منظور از صلوات بر پیامبر (صلیالله علیه و اله وسلم) را فهمیدهایم اما معنی تسلیم بر او چیست؟» اما فرمود: «منظور، تسلیم بودن در برابر او در هر کار است».
یکی از یاران آن حضرت هم پرسید: «صلوات فرستادن حق تعالی بر محمد که در آین آیه ذکر کرده، به چه کیفیت است؟» ایشان فرمود: «صلوات حق تعالی بر او، اعلای مرتبه اوست در آسمانهای رفیع و برتر نمودن درجه او بر جمیع درجات انبیا». سپس سوال شد: «تسلیم به چه کیفیت است؟» فرمود: «تسلیم، فرمانبرداری از اوست در جمیع امور و اطاعت اوامر او کردن و تلاش کردن در این طاعت.»
معنا و مفهوم صلوات:
واژه صلاة، صلوة و جمع آن صلوات به معنی نماز خواندن و درود و تحیت است. صلیالله علیه، یعنی خداوند بر او درود فرستاد در معجم الوسیط هم صلاة به معنای دعاست.
علامه طباطبایی در تفسیر خود درباره کلمه صلوة میگوید: کلمه صلوة در اصل به معنای انعطاف بوده و صلاة خدا بر پیغمبر، نه معنای انعطاف او به وی است به وسیله رحمتش؛ البته انعطافی مطلق؛ چون در آیه شریفه، صلاة را مقید به قیدی نکرده و همچنین صلاة ملائکه او بر آن جناب، انعطاف ایشان است بر وی به اینکه او را تزکیه کرده و برایش استغفار کنندو صلاة مومنین بر او انعطاف ایشان است به وسیله درخواست رحمت برای او.
راغب اصفهانی در کتاب المفردات نیز درباب معنی صلوه مینویسد: «صلوات رسولالله و نماز مسلمانان، تزکیه ایشان است. همچنین دعا و استغفار فرشتگان مثل مردم است و صلاه که عبادت مخصوص است، اصلش نوعی دعاست و این عبادت خاص به این کلمه نامیده شده است». در تفسیر جوان هم در مورد صلوات آمده است: «چنانچه صلوات به خدا نسبت داده شود، به معنی فرستادن رحمت است و هر گاه به فرشتگان و مومنان منسوب شود، به معنی طلب رحمت است.»
صلوات ناقص چیست؟
بد نیست بدانید که در کتابهای حدیث در باره صلوات ناقص هم سخن به میان آمده. در امالی شیخ صدوق و بحارالانوار چنین توضیحی نوشته شده است: «ذکر اللهم صلی علی محمد بدون «وآله» ناقص و خلاف امر پیامبر (صلیالله علیه واله وسلم) است؛ چنان که خود حضرت میفرمایند: هر کس بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم درود نفرستد، بوی بهشت را نمییابد.»
در تفسیر نمونه جلد 17 بیان شده است: ابن حجر هیثمی- که از بزرگ ان اهل سنت است- از پیغمبر(صلیالله علیه واله وسلم) روایت میکند: بر من درود ناتمام نفرستید. گفتند: «درود ناتمام چیست؟ پاسخ داد: اینکه بگویید: اللهم صلی علی محمد و سلم.»
در اصول کافی نیز از امام صادق (علیهالسلام) روایت شده: «مردی به کعبه در آویخته بود و چنین میخواند: اللهم صلی علی محمد پدرم موسی بن جعفر (علیهالسلام) شنید و به او فرمود: بنده خدا صلوات را ناقص و در حق ما ظلم نکن بلکه بگو خدایا بر محمد و هل بیتش درود بفرست».
در روایات فراوانی، حذف «آل محمد» از صلوات نهی شده است. علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان میگوید: «18 حدیث از پیامبر (صلیالله علیه و اله وسلم) نقل شده که براساس آن، «آل محمد» را به هنگام صلوات باید ذکر کرد.»
سند ذکر «وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ»
برخی میپرسند عبارت «وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ» که پس از صلوات بر محمد و آل محمد (صلی الله علیه و آله) فرستاده میشود، آیا در احادیث معصومان(علیهم السلام) وارد شده و مَنصوص است و یا از چیزهایی است که علاقهمندان و ارادتمندان به آقا امام زمان علیه السلام، خودشان، پس از صلوات، آن را اضافه کردهاند؟
در پاسخ به این پرسش، به حدیث زیر توجه کنید که امام صادق علیه السلام میفرمایند:
«مَنْ قالَ بَعدَ صَلوةِ الْفَجْرِ و بَعدَ صَلوةِ الظُّهرِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد و اَلِ مُحَمَّد و عَجِّل
فَرَجَهُمْ لَمْ یَمُتْ حَتّی یُدْرِکَ الْقَائِمَ مِن اَلِ مُحَمَّد صلی الله علیه و آله و سلم؛
هر کس پس از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: «اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم»، از دنیا نمیرود مگر آن که قائم آل محمد (صلی الله علیه و آله) را درک میکند. (1)
منبع: 1. سفینة البحار، حاج شیخ عباس قمّی، ج 2، ص49.
*اللهم عجل لولیک الفرج*
